Folusz

[SA108]

Jednym z ciekawszych, ale niemal zupełnie zapomnianych zabytków techniki w Pile jest dawny folusz. Folusz jest to budynek, w którym znajduje się napędzana wodą maszyna służąca do obróbki (folowania) sukna. Pilski cech sukienników 12 lipca 1675 r. od kasztelana poznańskiego Krzysztofa Grzymułtowskiego otrzymał przywilej zezwalający na budowę folusza. Przywilej ten został następnie potwierdzony przez króla Jana III Sobieskiego. Wcześniej pilscy sukiennicy musieli obrabiać wytworzone przez siebie sukna w foluszu w Stobnie. Pilski folusz został usytuowany zgodnie z tekstem przywileju "w zdrojach powysz Mieyskiego Młyna Pilskiego". Znajdował się on przy dzisiejszej ul. Wiatracznej, nad rzeczką Młynówką (zwaną również Młyńską Strugą lub Bełczącą). Przy foluszu powstał staw. Jak mówi legenda, w czasach wojen napoleońskich podczas przemarszu wojsk francuskich przez Piłę w stawie utonął wóz załadowany beczkami z prochem. Według innej wersji legendy wydarzenia te miały miejsce podczas potopu szwedzkiego. W każdym razie, miejsce to nazywano niegdyś "stawem prochowym". Około 1860 r. powstał nowy, zachowany do dziś murowany budynek folusza. Obok niego został założony park, dziś mocno zarośnięty. Po likwidacji folusza w budynku początkowo umieszczono młyn zbożowy, następnie małą elektrownię wodną, a w końcu gospodę. Obecnie są tu mieszkania. Obiekt ten znajduje się przy ul. Wiatracznej 5. Jest on bardzo charakterystyczny, ponieważ przepływa pod nim Młynówka. Warto dodać, że przed 1945 r. ul. Wiatraczna nosiła nazwę Folusznicza (Walkmühlenweg). Po wojnie zapewne tłumaczący nazwy ulic pomylili Walkmühle (niem. folusz) z Windmühle (niem. wiatrak)...

[Mistrz]

"Staw prochowy" - ciekawa rzecz. :D
Ile jeszcze Piła kryje niespodzianek.

[SA108]

Może napisz, jak wygląda ten budynek, co w nim teraz jest itp.

W budynku, jak już wyżej napisałem, są mieszkania. Jest zbudowany z cegły i składa się z trzech części - środkowa jest piętrowa, boczne parterowe. Prawe skrzydło jest znacznie przebudowane i otynkowane. Pod budynkiem przepływa Młynówka.

[adamo]

Bardzo proszę o taką fotografię - moja Babcia nadal mieszka przy Wiatracznej, jak byłem dzieckiem to był mój drugi dom.
adamo1801@wp.pl

[SA108]

Witam!
Zdjęcie folusza jest tu:

[BOGDAN]

Dołączam swoje foto z roku 1990


oraz z września 1994

Nie są one najlepszej jakości ale coś niecoś widać.
Powodzenia

[SA108]

Wg Karla Boesego nazwę Pulverteich (Staw Prochowy) nosił nie staw za foluszem, ale również nieistniejący już staw na tyłach restauracji "Bürgergarten" (obecnie dom przy al. Niepodległości 84). Również na mapie z 1895 r. tę nazwę nosi właśnie ten staw. O który więc staw chodzi?

[BOGDAN]

Tzw. Staw Prochowy (Pulverteich) znajdował się za Bürgergarten. Osobiście sklaniam się ku danym zawartym w opracowaniu Karla Boese - Geschichte der Stadt Schneidemühl.
Jeszcze w poczatkach lat 20-tych XX wieku był odnotowany na mapie naszego grodu.
Dzisiaj rzeczywiście już go nie ma.



A tak nawiasem, skąd pomysł umiejscowienia go koło folusza???

Pozdrawiam

[SA108]

A tak nawiasem, skąd pomysł umiejscowienia go koło folusza???

Wziąłem tę informację z różnych artykułów prasowych, w tej chwili już nie pamiętam jakich.
Pozdrawiam

[BOGDAN]

Z tym powyższym wiąże się zawód - postrzygacz sukna. W latach 1775 - 1788 był tylko jeden w Schneidemühl. Natomiast - folusznik - to albo dzierżawca tego obiektu, albo jego "mechanik" ??? W latach 1785 -1788 jest wymieniony jeden.

Pozdrawiam

[Krzysztof Ju]

Dom na dwóch nogach

Kiedy po raz pierwszy zadano mi pytanie czy wiem, gdzie w Pile znajduje się „dom na dwóch nogach”, z zawstydzeniem musiałem się przyznać, że nie mam zielonego pojęcia.

Tym bardziej było mi głupio, że pytanie padło z ust Marii Bochan, szefowej Towarzystwa Miłośników Miasta Piły, która miała nadzieję, że jednak wiem...

Nie wiedziałem, ale dziś już wiem i to głównie dzięki dociekliwości kolegów z forum internetowego Dawna Piła. Mam nadzieję, że nie będą mi mieli za złe, że tą drogą upowszechniam ich wiedzę szerszej publiczności.

Zacznijmy od tego, że folusz to taka maszyna służąca do folowania, czyli spilśniania materiału. Materiał umieszczano w specjalnie wydrążonej kłodzie drewnianej, gdzie uderzał w to stępor, drewniany młot napędzany siłą spadku wody przez koło wodne. Niedawno – 12 lipca – minęła 340. rocznica od kiedy kasztelan poznański Krzysztof Grzymułtowski w roku 1675 nadal pilskiemu cechowi sukienników przywilej zezwalający na budowę własnego folusza. Pilski folusz został wybudowany nad rzeczką Młynówką, przy obecnej ulicy Wiatracznej, gdzie około roku 1860 powstał nowy budynek folusza, istniejący do dzisiaj. I rzeczywiście budynek stoi okrakiem, „na dwóch nogach” nad przepływającą pod nim Młynówką.

W obiekcie tym istniał najpierw folusz, potem młyn wodny, następnie mała elektrownia wodna, gospoda, obecnie pełni funkcję mieszkalną.

Cały artykuł Jana Balcerzaka w nowym numerze miesięcznika FAKTYPILSKIE.PL.


Źródło: www.faktypilskie.pl
Data wydania: 23 lipca 2015