Stare kościoły i ich pozostałości...

[mathias]

Mam pytanie... a mianowicie czy ktoś z was orientuje się czy w Pile lub okolicach znajdują się ruiny i podziemia kościołów?? Interesują mnie przede wszystkim zabytki które są ogólnie dostępne??

[marasxt]

Są w Skrzatuszu, ale nie wiem czy udostępnione do zwiedzania.

[mathias]

Aha.. a takie ruiny gdzie jest widać zarys kościoła??

[adam]

Kosciöl ewangelicki w Skrzatuszu stal w idealnym stanie do poczatku lat siedemdziesiatych, kiedy to zostal rozebrany przez mlodziez ze Zwiazku Mlodziezy Socjalistycznej. Material z rozbiörki mial posluzycz do budowy swietlicy w Skrzatuszu, ktöra chyba nigdy z tego materialu nie powstala.

[Kanclerz]

adam w którym miejscu stał ten kościół, posiadasz może fotki?

[adam]

Fotki niestety nie posiadam, kosciöl stal pomiedzy kapliczka a obecnym basenem przeciwpozarowym.

[anerr]

Pozostałości kościoła ewangelickiego w Brzostowie.



Z kościołem znajduję się grobowiec rodziny Berliner czy jakoś tak (zapewne przekręciłem nazwisko). Zdjęcia owego grobowca również mogę wrzucić.

[wojtaq]

To bardzo ciekawe miejsce tyle tylko, że należy go szukać w Starym Brzostowie. Prostując nieco informację kolegi dodam, że zburzony do fundamentów kościół ewangelicki uszkodzili Rosjanie w 1945 będąc przekonani, że znajduje się tam niemiecki punkt obserwacyjny. Losu świątyni dopełniła nieodległa w czasie decyzja władz nakazująca wyburzenie budowli. Cegły poszły na okoliczne chlewiki, a sacrum miejsca podeptali sami mieszkańcy. Nieopodal znajduje się częściowo zachowana kaplica rodziny Rosenau, a w obrębie byłego i - jak można się domyślać - zdewastowanego cmentarza zieje wielki dół po rozszabrowanym grobowcu rodziny Berlinicke.

[anerr]

Nie wyraziłem się dość precyzyjnie, pomyliłem się również w sprawie grobowca. Dawno tam byłem i pamięć zawiodła. Dorzucam jeszcze kilka zdjęć kaplicy.

[wojtaq]

Jest wszystko w porządku kolego!
Pomylić się jest rzeczą ludzką, a przecież sięgnąłeś do niełatwej historii małych miejscowości, co samo w sobie jest sympatyczne. Interesowałem się dziejami Brzostowa po części za sprawą rajdu historyczno-turystycznego, jak również zaintrygowany głębią stosunków polsko-niemieckich na dawnym pograniczu. Tu spotkamy całe bogactwo zdarzeń i zobaczymy niczym w soczewce dzieje od pradawnych kultur po aspekty historii najnowszej - ot choćby przebieg i skutki nawałnicy germanizacyjnej oraz efekty oporu stawianego przez Polaków polityce Kulturkampfu 'żelaznego kanclerza' Otto von Bismarcka. Żeby samemu wiedzieć i przekazywać dalej, na własny użytek sporządziłem syntezę historii Brzostowa w pow. pilskim (d. Arnswalde) posiłkując się informacjami uzyskanymi od p. Romana Chwaliszewskiego z pilskiej delegatury Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Poznaniu.

Najstarsze ślady osadnictwa odnaleziono w miejscu zwanym Kurzą Górą. Pierwsza wzmianka o Brzostowie figuruje w księgach grodu nakielskiego z 1475. W XV wieku wieś była własnością szlachecką m.in. Radzickich, Grabińskich vel Grabowskich z Grabowa (obecnie Grabówno). W XVI wieku należała do Potulickich. Jeden z właścicieli, Piotr Potulicki był wojewodą brzesko-kujawskim i kasztelanem przemęckim. Z notatki sporządzonej 25 maja 1512 na okoliczność wizytacji tutejszej parafii przez arcybiskupa gnieźnieńskiego można wyczytać, że parafię Brzostowo tworzyły Grabówno, Grabionna, Morzewo, Dziembowo, Wysoka i Miasteczko. Jednak już 100 lat później Brzostowo, w którym było trzech kmieci i dwór, należało do parafii w Miasteczku Krajeńskim. W XVII wieku władali Brzostowem Chrząstowscy, Wałdowscy i znów Grabowscy. W połowie XVIII wieku, w latach 1724-1740 wieś stanowiła własność rodziny von Goltz, między innymi należała do Herninga Bernharda von Goltz, rotmistrza Jego Królewskiej Mości.

W 1740 Brzostowo zostaje sprzedane za 120 000 talarów Antoniemu Szembekowi ze Słupowa, kasztelanowi nakielskiemu. Jego następcą na majątku został biskup płocki Krzysztof Hilary Szembek, który urodził się w 1722 w Białej k. Trzcianki. Był szacownym uczestnikiem obiadów czwartkowych u króla Stanisława Poniatowskiego, senatorem, członkiem Rady Nieustającej i uczestnikiem Sejmu Czteroletniego. Zdaniem Józefa Wybickiego był to 'najprzykładniejszy nieomylnie kapłan w kraju'. Jako jeden z nielicznych polskich biskupów odmówił złożenia przysięgi wierności konfederacji targowickiej. Zmarł w dniu 5 września 1797 w Krakowie. W 1831 r. wieś przejęła (kupiła?) Anna Wüstenberg, ale już w roku 1836 należała do Luisa Staenerta z Halle. W 1853 roku właścicielem Brzostowa został Ferdynand Rosenau, który przekazał sukcesję Otto Rosenau w 1875. Od tego ostatniego Brzostowo nabył Otto Berlinicke w 1907 i niebawem sprzedał niemieckiej Komisji Kolonizacyjnej w 1911. Na otrzymanych wówczas od rządu parcelach osiedliło się 120 rolników i rzemieślników narodowości niemieckiej.

Legenda głosi, że Berlinicke nie miał szczęśliwej ręki do gospodarowania, co przywiodło go do bankructwa. To stało się przyczyną przejęcia majątku i pałacu przez księdza Malińskiego z Poznania, który utworzył w Brzostowie ośrodek filantropijno-wypoczynkowy dla dzieci, młodzieży i kleryków. W tym czasie posiadłość zupełnie podupadła i zostało z niej 400 mórg, czyli 100 hektarów ziemi. Podobno ksiądz Maliński będąc już złożony chorobą ubłagał Wacława Popiela, pana na Mościskach i Kostrzynku, aby przyjął za długi Brzostowo. Kolejny i zarazem ostatni właściciel majątku Brzostowo był człowiekiem surowym, skromnym i bardzo bogobojnym. Zmarł w obozie koncentracyjnym Stutthof koło Gdańska, a grób znajduje się w gdańskiej dzielnicy Zaspa, na Cmentarzu Ofiar Hitleryzmu (niedaleko grobu mojego Dziadka - przyp. WS.) Wacław Popiel to barwna, historyczna postać choć dopiero niedawno jego biografię przypomniała Ruth Kapczyńską, która pełniła funkcję dyrektora Zespołu Szkół Gospodarki Żywnościowej im. Michała Drzymały w Brzostowie. Nawiązała kontakt z potomkami ostatniego gospodarza i doprowadziła do ufundowania poświęconego mu kamienia pamiątkowego.

Brzostowo ma także bogatą historię lokalnej gminy protestanckiej. Pierwszy kościół ewangelicki wybudował we wsi Piotr Arndt w 1795 r. Świątynia została poświęcona 5 listopada 1795 czego dokonał pastor Friedrich Wilhelm Kruska z Trzcianki. Jednak 6 sierpnia 1864 budowla doznała poważnych zniszczeń podczas gwałtownej nawałnicy z wyładowaniami. Wkrótce wzniesiono w tym miejscu nowy, masywny kościół murowany. Poświecił go 15 czerwca 1873 generalny superintendent Cranz. Do kościoła w Brzostowie uczęszczali wierni wyznania luterańsko-augsburskiego zamieszkujący m.in. Arentowo, Wolsko, Byszewie (Zbiświcz), Prawomyśl, Rzadkowo, Równopole, Kaczory i Krzewinę. Ostatnim pastorem dla Miasteczka i Brzostowa do końca II wojny światowej był Adolf Kratsch, urodzony w 1886 w Łodzi. Kościół został silnie uszkodzony podczas działań wojennych, gdyż (w/g niektórych informacji) wysoka wieża służyła wojskom niemieckim, jako punkt obserwacyjny i orientacyjny. Stało się to domniemaną przyczyną skutecznego i zarazem niszczycielskiego ostrzału sowieckiego z broni ciężkiej. Opuszczony przez wiernych którzy zbiegli przed Armią Czerwoną, kościół niszczał i był dewastowany. Na polecenie władz polityczno-administracyjnych ówczesnego województwa bydgoskiego i powiatu wyrzyskiego został rozebrany na przełomie lat '60 i '70 ubiegłego wieku. Dewastacji uległa także neogotycka kaplica grobowa rodziny Rosenau oraz zniszczono drugi duży grobowiec (rodziny Berlinicke) i okalające kościół nagrobki. Opuszczony teren, obsadzony szpalerem lip na powierzchni ok. 0,43 ha porosły liczne samosiewy.

Obecnie wieś składa się z trzech części, których tradycyjne nazwy wciąż funkcjonują. Jest więc Brzostowo Stare z pałacem, zabytkowym parkiem i gospodarstwem, które niegdyś należały do szkoły rolniczej, a później do PGR. To własność gminy, która użyczyła majątek Zespołowi Szkół Gospodarki Żywnościowej. W nowej części znajdują się zwykłe bloki mieszkalne. Trzecia cześć wsi, gdzie znajdował się folwark zwana jest Marianowem.