Starostwo ujsko-pilskie

[Kapralq]

Tereny na których znajduje się Piła, administracyjnie należały do starostwa Ujskiego. Starostwo rozciągało się na osi północ-południe wzdłuż Gwdy, od Podanina na południu po Jastrowie oraz Radawnicę na północy, od Czechynia i Pokrzywnicy na zachodzie po Zelgniewo na wschodzie i powstało najprawdopodobniej na przełomie XIV i XV wieku. Na stronach wikipedii można przeczytać, że pierwszym Starostą był Maciej Danaborski herbu Pałuka właściciel Krajenki.

Pila była wtedy małą osada rybacką. W 1834 roku podczas prac przy odbudowie miasta, znaleziono pozostałości po średniowiecznej osadzie. Była to miejscowość z trzech stron otoczona wodą i mokradłami, a od strony północnej chroniona wałem ochronnym. Czy tak wyglądała Piła podczas gdy obowiązki objął pierwszy starosta? Nie wiadomo.

W Dzienniku Bydgoskim z 24.12.1926 roku możemy przeczytać, że:
"W roku 1409 wpadli do Krajny z garścią wojska komtur Gamrad von Printzenau i Henryk von Schwel-Lorn i snaliwszy miasto Kamień. Sepnólno a nawet Bydgoszcz bezkarnie uszli. Wet za wet Maciej z Danaborza, starosta nakielski, urządził wyprawę podobną w dzierżawy zakonne, ale wyprawa ta zakończyła się niepomyślnie".

Czytając tą wzmiankę, od razu rzuciło mi się w oczy, że Maciej Danaborski był starostą nakielskim. Czy był też Starostą Ujskim? Co za tym idzie ziem na których powstało miasto Piła?
Czasy były niespokojne, wojna domowa, zagrożenie ze strony Krzyżaków. Czytając o tych czasach natknąłem się na wzmiankę... Od 1404 roku Starostą Ujskim był Maciej z Wąsosza herbu Pałuka.

Nie figurujący w spisie starostów ujskich (Franciszek Żmidziński, Osadnictwo w starostwie ujsko-pilskim do 1772 roku, w: Rocznik Nadnotecki, nr I/1966, s. 50–65). Czyżby zaszła pomyłka? Czy Starostą Ujskim w latach 1404-1423/24 był Maciej z Wąsosza herbu Pałuka uczestnik bitwy pod Grunwaldem? Wszystko na to wskazuje...

https://www.xn--meb.pisz.pl/Maciej_z_W%C4%85sosza
http://www.slownik.ihpan.edu.pl/search.php?id=29589

A co w tym czasie działo się w Pile? Według hipotezy archeologa Jarosława Roli, 28 września 1413 r. na osadę napadli Krzyżacy. Świadczą o tym groby ze szczątkami należącymi do zabitych lub zmarłych ofiar zbrojnej napaści do której doszło w Pile na przełomie XIV i XV w. Ale o tym już na forum było... I może jeszcze będzie.


Źródła:
# https://pl.wikipedia.org/wiki/Starostwo_ujskie
# I wyżej wymienione strony
# Ciekawy wątek dotyczący Macieja z Wąsosza: https://www.opiekun.kalisz.pl/o-kalisza ... grunwaldem
# "Piła zarys dziejów". Zygmunt Boras, Zbigniew Dworecki.

[Kapralq]

Po Macieju z Wąsosza na starostwie prawdopodobnie zasiadł jego syn, również Maciej tyle że Uscki. Jest jednakowoż przypuszczenie, że sprzedał starostwo. I tutaj w źródłach dostępnych w internecie istnieje rozbieżność. W jednych jako jego następca od 1430 roku jest podany Marcin ze Sławska, w innych wymienia się przed nim również od 1430 roku Piotra Korzboka.

Piotr (Pietrasz) Korzbok herbu własnego z Trzebowia.

Urodził się w 1402 roku. Według Długosza rodzina pochodziła z Miśni, znana była w XIII wieku na Śląsku i pograniczu Śląsko-Wielkopolskim. Może z tej przyczyny Piotr władał biegle językiem niemieckim, dlatego też trafił na dwór królewski i uczestniczył w rozmowach i pertraktacjach z
Krzyżakami. Np. przed bitwą pod Grunwaldem udał się do obozu Krzyżaków, z poselstwem do panów węgierskich w celu utrzymania pokoju. Więcej informacji na temat jego życiorysu tutaj: https://buk.wzks.uj.edu.pl/grunwald/pos ... tr-korzbok

Ale wróćmy do spraw starostwa Ujskiego. Piotr Korzbok jest wzmiankowany jako starosta od 1430 roku. Zapewne urząd pełni do śmierci w 1438 roku A cóż się działo w tych latach. Umiera książę Witold. Świdrygiełło próbuje oderwać Litwę od Korony. Do konfliktu dołączają Krzyżacy napadając na ziemie polskie. 10 września 1431 r. uderzyła na środkową Krajnę grupa komtura tucholskiego wraz ze spóźnionymi posiłkami inflanckimi, które spaliły miasteczko Łobżenica. (Tak jak w 1413 r.) Niedaleko Krzyżacy jednak napotkali rycerstwo wielkopolskie

i chłopów, którzy wydali im w dniu 13 września bitwę pod Dąbkami (k. Nakła). W bitwie tej wojska polskie odniosły druzgocące zwycięstwo. W wyniku tego starcia Polacy zdobyli pięć chorągwi inflanckich, cały obóz, a stu rycerzy zakonnych trafiło do niewoli z dowódcą, marszałkiem inflanckim Wernerem von Nesselrode.
Piotr Korzbok jako starosta ujski i podkomorzy poznański (od 1426 r.) zapewne dopilnował by rycerstwo z tych terenów stawiło się w bitwie. Dodać trzeba, że reforma wojskowa Kazimierza Wielkiego, obligowała wszystkich mężczyzn do uczestnictwa w wojnie obronnej, w tym kmieciów. Zatem bliskość konfliktu sugeruje, że chłopi, mieszkańcy Piły musieli w niej uczestniczyć.
Piotr Korzbok uczestniczył w spotkaniu z królem, które się odbyło w Poznaniu w czerwcu 1432 roku, a także pośredniczył w podpisaniu porozumień z husytami czeskimi, jako że jawnie im sprzyjał... ale o tym możecie przeczytać w linkach zamieszczonych w źródłach.


Źródła:
# http://www.slownik.ihpan.edu.pl/search.php?id=29442
# https://um.pabianice.pl/artykul/110/179 ... z-husytami

[Kapralq]

Aczkolwiek...
...znalazłem wzmiankę, że Piotr Korzbok, przy zgodzie króla Władysława Jagiełły odsprzedał w 1430 roku starostwo Ujskie Marcinowi ze Sławska herbu Zaremba,

o którym będzie mowa później.

Teraz cofnę się o 56 lat... Istnieje wzmianka, że w czasie postu tzn. pomiędzy 24 Lutego a 10 mają 1384 roku, niejaki Dobiesław z Gołańczy herbu Pałuka, dzierżący zamek w Ujściu, napadł na dwór w Wełnie, gdzie przebywał Przecław z Gultów herbu Grzymała.

Napad rabunkowy, ale czy aby na pewno? W latach 1382-1385 na terenach Krajny, Pałuków i Wielkopolski trwała wojna domowa. Rody Nałęczów wraz ze stronnictwem ziemianów przeciwko rodom Grzymalitow. Doszła do tego walka o władzę po śmierci króla Ludwika Węgierskiego.

Wojna była to okrutna, zrabowane dobra, spalone wioski. oblężenia zamków. Wielkopolska pękła jak owoc granatu, gdzie granicami konfliktu stały się poszczególne dobra rycerskie.
W takim też czasie obowiązywało prawo "expeditio domestia" wyprawy domowej, w której musieli uczestniczyć wszyscy zdolni do noszenia broni. Zapewnie również mieszkańcy Piły. ..Skupmy się na roku 1383. Domarat z Piechrzna starosta Wielkopolski przy wsparciu wojsk Pomorsko-Brandenburskich i Saskich, uderza na czele Grzymalitow na ziemie popleczników Nałęczów. Tak o tym napisał Jan z Czarnkowa:

"Starosta Domarat, przybywszy z Pomorzanami, Kaszubami i Sasami, złupił najpierw miasto Wronki i wiele wsi w tymże powiecie, a potem, ciągnąc przez kraj i wszystko po drodze pustosząc, przybył do pewnej, zwanej pospolicie Piotrkowicami, majętności kasztelana nakielskiego Świdwy, koło miasta Szamotuł".

Teraz dygresja. Jest luty, kmiecie pilscy wojują gdzieś w Wielkopolsce, być może czekają na bitwę pod Piotrkowicami, w tym czasie Domarat pustoszy Wronki, bardzo blisko Piły. Możliwym jest, że jakiś oddział zabłąkał się w te okolice. I groby odkryte przy ulicy 11listopada to groby z tego okresu? Taka hipoteza.

Zresztą w tej wojnie było mnóstwo takich okazji bo jak możemy przeczytać w kronice Jana z Czarnkowa świadka tych wydarzeń:

A także w pracy "Krajna i Nakło. Studia i rozprawy":

Możliwości jest wiele, a luty 1383 jest tylko jedna z nich. Co do wyników datowania radiowęglowego, szczątków z pilskiego cmentarza zauważam, że wydłużenie okresu na 1380-1430 rok, daje większe prawdopodobieństwo trafności oceny.

Pan archeolog Jarosław Rola całkowicie wykluczył pierwszy najbardziej prawdopodobny wynik lata 1300-1370 ...ale czy słusznie? O tym innym razem.


Źródła:
# Materiały Zachodniopomorskie. J. Rola, str. 149.
# Kronika Janka z Czarnkowa.
# Nakło i Krajna. Studia i rozprawy.
# Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu.
# Obraz wojny domowej w Wielkopolsce w latach 1382-1385.
# Zbójcerze.
# Wojna Grzymalitów z Nałęczami.

[Kapralq]

2 września 1352 roku w Poznaniu szlachta Wielkopolski założyła pierwszą w Królestwie Polskim konfederację przeciwko królowi Kazimierzowi Wielkiemu.

Na jej czele staneli Maciej Borkowic herbu Napiwon

i Sędziwój z Czarnkowa kasztelan nakielski herbu Nałęcz. Jan Długosz pisze o wrzeniu i walkach, lecz wśród dzisiejszych historyków wydaje się, że dominuje pogląd o całkowitej legalności założonej konfederacji. Oczywistym jest, że nie jest moim celem opisywanie przyczyn jak i działań konfederacji. (Dla chętnych w źródłach)... Opiszę tylko jeden epizod, który może być związany z dziejami Piły.
W 1364 r. Wincenty Słowapowski oskarżył Sędziwoja o to, że zamordował Beniamina [Zarembę], że wszedł do zamku Czarnków z pomocą wrogów z obcej ziemi i stamtąd ruszył na dobra królewskie paląc je i pustosząc. Także o to, że uprzedził Wedlów o przygotowywanej na nich wyprawie ("kiedy Pałuk przejeżdżał przez Wedlskie, uprzedził ich i dał znać, a mimo to dzięki łasce Bożej odnieśliśmy nad nimi triumf"), oraz że powiadomił Tuczno i mieszczan z Dobiegniewa o wyprawie pieszej, która wyruszyła z Wielenia.

Król uwierzył Sędziwojowi, że jest niewinny... ale nie to jest dla mnie teraz istotne. Ważne jest, że w roku 1352 na ziemiach blisko Piły nastąpiły te rozruchy. Zabójstwo Beniamina miało miejsce w 1352 roku, a zaraz potem prawdopodobnie wykorzystując zamieszanie wśród rycerstwa polskiego, na ziemie w okolicach Czarnkowa najechali Brandenburczycy. Dodam jeszcze, że zgodnie z zamieszczoną w kronice Janka z Czarnkowa wzmianką z 1376 roku, panem na Ujściu był Fryderyk Wedel.

Czy zatem jest prawdopodobne, że groby wykopane przy ulicy 11 listopada w Pile, mogły powstać pomiędzy 1300 a 1370 rokiem? Według mnie tak. Ale to tylko hipoteza.


Źródła:
# Ujście, słownik geograficzno historyczny.
# Czarnków, słownik geograficzno historyczny.
# Maciej Borkowic. K. Nawrocki.
# Maciej Borkowic - Wikipedia.
# Buntownicy czy reformatorzy. K. Kosztowny.

Ps. Szkoda, że nie ma wyników DNA tych pochówków.

[Kapralq]

... Jest też sporo innych możliwości datowania pochówków odkrytych w Pile u zbiegu ulic 11 listopada/14 lutego w latach 1300-1370.

Wracam do wątku starostwa. Jak zauważyłem wcześniej, po Piotrze Korzboku, Starostwo Ujskie przechodzi w ręce Marcina ze Sławska herbu Zaremba

Uczestnika bitwy pod Grunwaldem, w której to poprowadził do boju jako Podstoli Poznański własną chorągiew. W uznaniu zasług król Władysław Jagiełło hojnie nagradza Marcina i promuje go na urzędach do końca swojego królewskiego życia. (Podkomorzy Poznański 1419, Kasztelan Kaliski 1426, Kasztelan Poznański 1428).
Po śmierci króla, (1434) Marcin ze Sławska jako Wojewoda Kaliski jest członkiem Rady Regencyjnej, która rządzi królestwem do czasu dojścia do pełnoletności Króla Władysława.

I powoli dochodzimy do czasu lokacji miasta Piła. Zakłada się, że miasto założył na prawie magdeburskim Marcin ze Sławska pomiędzy 1437 a 1449 rokiem. W źródłach wymienia się wójta Pawła, który w 1450 sprzedaje młyn, folusz, dom i ziemię, wójtowi Ujścia Marcinowi z Nowej Wsi.

Ale trzymajmy się chronologii. Marcin ze Sławska w 1438 r. uczestniczy w zjeździe i w konfederacji Zbigniewa Oleśnickiego. Zatwierdzono wtedy akty poznańskie, piotrkowskie i jedlneńskie, z koniecznością ukarania każdego obywatela osiadłego, który by prawu ziemskiemu się sprzeciwiał, walki bez wiedzy króla i narodu z kimkolwiek bądź wszczynał, albo błędy heretyckie do kraju wprowadzał. Do aktu przywieszone zostały 43 pieczęci. Pieczęć Marcina z herbem Zaremba przywieszona została jako dziesiąta. W 1439 roku zawiązuje się antagonistyczna konfederacja Spytka z Molsztyna. Dochodzi do bratobójczych walk. Wojska królewskie pod dowództwem Zbigniewa Oleśnickiego rozbiły konfederatów Spytka w bitwie pod Grotnikami.
A w Wielkopolsce? Wg relacji Długosza, w 1439 r. biskup Andrzej z Bnina, w następstwie zbrojnego oblężenia Zbąszynia, doprowadził do pojmania pięciu heretyckich księży i zgodnie z wydanym wyrokiem sądu kościelnego w Poznaniu, spalono ich na stosie przed ratuszem poznańskim. Bracia Abraham ze Zbąszynia i Abraham z Kębłowa Zbąscy w dniu 13 listopada 1440 r. w katedrze poznańskiej, wobec biskupa kamieńskiego Pawła i Marcina ze Sławska tutora Królestwa i wojewodę kaliskiego i zebranego licznie kleru i świeckich dostojników, złożyli w ręce biskupa Andrzeja wyznanie wiary i wyrzekli się husytyzmu.
Ta sprawa, może rzucić światło na wydarzenia w Ujściu w 1452 roku. A mianowicie: mieszczanie w Ujściu, buntują się przeciw załodze zamku. W walkach ginie jedyny syn Marcina ze Sławska, Szymon.
Czy walki te miały podłoże religijne, czy też wywołało je jakieś inne zdarzenie nie wiem.

Marcin że Sławska umiera w 1453 roku, miejsce pochówku jest nieznane.


Źródła:
# Marcin że Sławska - Wikipedia.
# Ujście - Słownik historyczno-geograficzny.
# Konfederacja Spytka z Melsztyna - Wikipedia.
# Konfederacja Zbigniewa Oleśnickiego - Wikipedia.
# Marcin ze Sławska - Encyklopedia Warmii i Mzur.
# Bitwa pod Grotnikami - Wikipedia.
# Piła - Słownik historyczno-geograficzny.

[Kapralq]

Przed śmiercią Marcin ze Sławska, skarżył mieszczan ujskich o napad na zamek. W oskarżeniu widać, że to była spora utarczka. Marcin wymienia, że brało w niej udział 500 mieszczan a w walce oprócz syna Szymona zginęli także bracia Marcina: Jakub i Maciej, oraz sługi Stanisław, Maciej i Marcin.

Cóż się stało z mieszczanami po tych rozruchach? Kara zapewne była sroga. Na poczet kary najpierw zajęto ich majątki.. jest wzmianka w jednym z biogramów Maricina, że na rozprawę przed sądem się nie wstawili... a dalej? Źródła nie podają. (Być może prowodyrzy zajść zbiegli np. do Brandenburgii?).
W 1453 roku starostwo objął wnuk Marcina syn Szymona - Mikołaj ze Sławska, którą to godność pełnił przez dziewięć lat.
W 1456 roku w korespondencji między Fryderykiem margrabią brandenburskim a Piotrem z Szamotuł kasztelanem poznańskim, Andrzejem z Bnina biskupem poznańskim i Łukaszem z Górki starostą generalnym wielkopolski. Można przeczytać, że mieszczanie z Piły napadli na 6 wsi należących do Güntersbergów z Kalisza i Wedlów, częściowo je spalili, zrabowali kościoły i zabrali dzwony, a potem jeszcze napadli na wieś Radęcin i grozili, że
spalą Kalisz [Pomorski].

Wiadomym jest, że sprawę przedstawiono na sejmiku średzkim. Kasztelan poznański Piotr z Szamotuł pomimo, że potępia wystąpienie jako, niezgodne z wolą króla Kazimierza Jagiellończyka to nazywa sprawców "swoimi najdroższymi przyjaciółmi". Wydaje się wielce prawdopodobne, że nikogo nie dosięgnęła kara za ten napad.
Zauważyć należy, że ten incydent zdarzył się w czasie, gdy Korona była uwikłana w wojnę z Zakonem (wojna trzynastoletnia) dlatego też pokój z Brandenburgią był sprawą bardzo pożądaną przez króla Kazimierza.

Już niedługo bo w 1458 r., dziesięciu mieszczan z Ujścia wyruszy pieszo w ramach pospolitego ruszenia do Malborka by walczyć z Zakonem Najświętszej Marii Panny.

Mikołaj ze Sławska jest Starostą na Ujściu do 1463 roku.


Źródła:
# Wojna trzynastoletnia - Wikipedia.
# Oblężenie Malborka - Wikipedia.
# Marcin ze Sławska. Biogram opublikowany w 1974 r. w XIX tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
# Piła i Ujście z poprzednich wpisów

[Kapralq]

Powstanie miasta to długotrwały proces, niezależnie od tego czy miasto powstało poprzez naturalne rozrastanie się wsi, czy też budowę od podstaw. Gdy budowano miasta od podstaw, to po to by spełniały określoną rolę: obronną, komunikacyjną, administracyjną lub handlową. Z Piłą jest jakby problem. Pierwsze wzmianki, mówią już o młynie i wójcie. Zatem o mieście. Brak wzmianki o wiejskim, grodowym charakterze miejsca. Jak np. o pobliskim Skrzatuszu założonym w 1438 roku na tzw. surowym korzeniu, przez starostę Wałeckiego.

Piła wyłania się z mroków dziejów już jako miasto, zatem zapewne z pokaźną jak na tamte czasy liczbą mieszkańców ect. Co ciekawe w historii Piły opowiedzianej przez źródła niemieckie, miasto lokowała królowa Jadwiga w 1380 roku i według tych relacji, było ona nadrzędne wobec miast Ujście i Wałcz.

Wszyscy polscy historycy poddają w wątpliwość wiarygodność tego źródła. I zapewne tak jest. Zatem jaki dokument lokacyjny spłonął w 1834 roku podczas pożaru miasta, nie dowiemy się chyba nigdy.
Ciekawa sprawa, w 1378 roku, jak wzmiankuje Janko z Czarnkowa w swej kronice, od pożaru znika z powierzchni ziemi gród Wałcz, a mieszkańcy opuszczają go z powodu częstych napadów na te tereny rycerzy z rodu von Boreck. Janko enigmatycznie dodaje, że mieszkańcy przenoszą się w inne rejony.

Możliwym jest, że jakaś część tych mieszkańców zasiedla tereny dzisiejszej Piły, by budować swą przyszłość właśnie tutaj. Oczywiście nie jest to jeszcze dowód, że Pan Boese nie mija się z prawdą, bo o ile taka Piła mogłaby być większa od spalonego Wałcza, o tyle Skrzatusz jeszcze nie istniał. Trzeba zaznaczyć, że w owym czasie toczy się spór o to, kto założył Piłę. Polacy czy Niemcy. Wydawać by się mogło na pierwszy rzut oka, że poświadczenie praw miejskich przez Królową Jadwigę, ten spór kończy na korzyść Polski. Jednak jak już napisałem wcześniej, miasta nie pojawiają się znikąd, zatem musiała wcześniej istnieć tutaj jakaś osada, a to by wskazywało, że mogła zostać założona przez Brandenburczyków, którzy rządzili tymi ziemiami do 1368 roku. Zatem?
Zatem przenieśmy się do czasów, bardziej realnie opisanych. W 1474 roku na Wielkopolskę napada Jan książę Żagański z królem Węgier Maciejem Korwinem. Król Kazimierz Jagiellończyk zwołuje pospolite ruszenie Wielkopolski, na czele wojsk staje Maciej z Bnina. Nie jest to chwalebna obrona. Pospolite ruszenie, broni wybrane dobra szlacheckie, na inne napada. Grabi dobra kościelne, generalnie pustoszy własną krainę. Więcej o tym w źródłach.

Ale wróćmy do starostwa. Ten sam Maciej w 1473 roku otrzymuje od króla 600 florenów na Ujściu. Maciej Mosiński (Moszyński) z Bnina herbu Łodzia. (Opaliński)

Syn Piotra z Bnina, ciekawym wątkiem jest fakt, że Piotr w marcu 1432 posłował do króla Jagiełły w imieniu króla Cypru, gdyż na Cyprze zamieszkiwał. Czy urodzony w 1420 roku Maciej przebywał z ojcem na Cyprze, nie wiadomo. Maciej w 1441 roku studiował na Uniwersytecie Krakowskim. W latach 1466-75 był Krojczym Koronnym, 1474-77 Starostą Generalnym Wielkopolski, 1477-92 Wojewodą Poznańskim.
A w Pile w 1477 plebanem w kościele jest niejaki Piotr, który objął stanowisko po Mikołaju Trebuchowskim. W 1481 roku rezygnuje z parafii na rzecz Mikołaja z Mosiny.

Pogrzeb starosty Ujskiego Macieja odbył się 8 stycznia 1493 roku.


Źródła:
# Skrzatusz. Słownik historyczno-geograficzny.
# Maciej z Bnina. Biogram opublikowany w 1974 r. w XIX tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
# Zniszczenia dokonane przez wojska polskie na obszarze własnego kraju w drugiej połowie XV w.
# Kronika Janka z Czarnkowa.
# Piotr z Bnina - Wikipedia.

[Kapralq]

Po śmierci Macieja starostwo Ujskie znalazło się w rękach jego syna Hieronima Mosińskiego.
Zobaczmy co się działo wtedy w Pile. Przytoczę zapisy, które niestety stronniczo pokazują jak toczyło się tutaj życie. Stronniczość ta wynika z faktu, że są to przeważnie zapiski sądowe. W 1495 roku burmistrzem był Marcin. Został on pozwany wraz z Janem Goły o to, że pobili na cmentarzu w Pile kleryka Grzegorza syna Macieja z Mirosławia . Potem osadzili go na kłodzie...za ten czyn Grzegorz żąda odszkodowanie 50 zł. W 1505 roku oficjał nakazuje plebanowi Mikołajowi, by usunął ze swego domu Małgorzatę i jej córkę Katarzynę. W tymże też roku jest wymieniony wójt Piły Jakub, który otrzymuje od króla Aleksandra list żelazny. W 1507 roku , miasto płaci 2 grzywny sztosu i ma obowiązek dostarczania wozów w czasie wojny. W tym też roku tron Polski obejmuje Zygmunt I Stary.

W 1508 bracia Dziembowscy wyrządzili szkody na Ujściu, Pile i Śmiłowie, za co ukarał ich król (nie wiadomo o jakie szkody chodzi). W 1510 roku wymienia się z nazwy młyn o jednym kole na strudze Cossiczek. W tym też roku wzmiankuje się, że pleban z Piły pobiera opłaty ze wsi Łubianka.

W 1512 roku król Zygmunt oświadczył, że stanął przed nim wójt Jakub i przedstawił dokument Marcina ze Sławska wojewody Kaliskiego, który lokując miasto Piła nadal wójtostwo poprzednikom Jakuba. Król wystawia mu nowy przywilej wójtowski. ...

...dokument musiał zaginąć w 1533 roku, bo Hieronim Mosiński nie zapłacił Jakubowi za wójtostwo, gdyż ten nie miał dokumentu poświadczającego.

Także w 1512 roku starosta Hieronim Mosiński ma zająć się budową Zamku w Ujściu w zamian za utrzymanie dziedziczenia na dobrach, pracę zaczyna od budowy baszty obronnej.
I dochodzimy do ważnego roku 1513. A zatem...
W tym roku w dobrach pilsko-ujskich nastąpiły zamieszki. Poszło o prawo do połowu ryb i polowań. Król stanął w tej sprawie po stronie mieszczan, i nakazał Hieronimowi, szanować ich prawa, a także wypłacić po 40 grz. w dwóch ratach, dzieciom osieroconym podczas tych zajść.
Oczywiście, co najważniejsze, Zygmunt I Stary nadaje w 1513 roku prawa magdeburskie miastu Pila.

Dwa lata później Zygmunt Stary potwierdza Jadwidze wdowie po młynarzu Grzegorzu dokument z 1451 roku poświadczający o własności młyna w Pile. W 1517 plebanem w Pile zostaje Maciej z Ujścia, zaś rok później Hieronim Mosiński otrzymuje dożywotnio prawa na miasta Piła i Ujście.
Ale odejdźmy na chwilę od spraw lokalnych. W 1519 roku wybucha nowa wojna z Zakonem Najświętszej Marii Panny. Tym razem już ostatnia. Walki trwają ze zmiennym skutkiem. W sierpniu 1520 roku nadciągnęły z Niemiec posiłki krzyżackie w liczbie 1900 jazdy i 8 tysięcy piechoty pod wodzą Wolfa von Schönburga. Uderzyły one na Wielkopolskę i 14 października 1520 zdobyły Międzyrzecz wraz z tamtejszym zamkiem. Potem spaliły Skwierzynę, zajęły Tuczno, Wałcz, Lędyczek oraz Kamień Krajeński. Omijając przygotowany do obrony Człuchów, najemnicy 27 października 1520 zajęli Chojnice, które skapitulowały bez walki. Zygmunt Stary zwołał pospolite ruszenie do Wągrowca.
Walki zatem trwały bardzo blisko terenów starostwa Ujskiego. Wojna zakończyła się zwycięstwem Polaków i hołdem lennym Krzyżaków. Nie wiadomo co się zdarzyło, że Hieronim Mosiński, stanął przed sądem królewskim za zaniedbania uczestnictwa w pospolitym ruszeniu.
Widać były to błahe przewinienia, gdyż w 1525 roku został uwolniony od zarzutów.
W 1520 roku pleban Maciej z Ujścia, rezygnuje z parafii w Pile na rzecz Stanisława, który również z niej zrezygnuje po trzech latach. W 1522 roku burmistrzem Piły jest niejaki Maciej Nędyl, którego poznajemy poprzez wpis dotyczący burdy w karczmie.

W 1525 roku oczyszczony z zarzutów Hieronim, otrzymuje zgodę króla na wykupienie z rąk wójta Jakuba praw do wójtostwa w Pile. Hieronim obejmuje wójtostwo, lecz nie płaci za nie z powyżej wymienionych już powodów. W 1533 roku komisarze królewscy przyznają mu rację. W tymże też roku poznajemy innych mieszkańców Piły. Piotra, Janka, Jana Pięta, Wojciecha Kowalika, Jana Słony i Dorotę starą Bornystrzewa. Poznajemy ich dzięki sporowi, który toczą z plebanem w Bługowie. Zatem zwykli mieszkańcy miasta, mieli prawo do sądu. O wiele trudniejsze były czasy dla kmieci, dlatego też uciekali oni do miast, bo tam mieli szansę na większą wolność. Widać to także, na ziemi starostwa ujskiego. W 1535 Hieronim Mosiński toczy spory z Janem, Wojciechem, Stanisławem i Zygmuntem Czarnkowskimi o zbiegłych z Łubianki kmieci; są to: Michał Czanthala, Jan Ziemek, Paweł Szczypawka, Jan Marcjanek, Piotr Marcjanek, Maciej Marcinek...
W 1537 roku król zwołał wojska pospolitego ruszenia, które pod Lwowem zawiązały rokosz przeciw królowi, Hieronim z powodu choroby został zwolniony z udziału w tym pospolitym ruszeniu. Więcej o "wojnie kokoszowej" w źródłach.

Hieronim miał nieślubnego syna Macieja, przed śmiercią nadaje dobra w Ujściu, Mosinie i Ratajach królowi w zamian za szlachectwo dla syna. Król w 1541 roku, już po śmierci Hieronima uznaje szlachectwo jego syna
A tak przedstawiał się testament Hieronima Mosińskiego Starosty Ujskiego.

Źródła:
# Wojna polsko-krzyżacka 1519-21 - Wikipedia.
# Mosina. Słownik historyczno-geograficzny. Życiorys Hieronima Mosińskiego.
# Pospolite ruszenie w czasach Zygmunta I Starego i Zygmunta II Augusta.
# Łubianka. Słownik historyczno-geograficzny.
# Wojna Kokosza - Wikipedia.

+ Ujście i Piła z wcześniejszych wpisów.

[Kapralq]

Jeden z najmożniejszych magnatów w Koronie, w Wielkopolsce był najbogatszym i najwpływowszym, zajmując tam stanowisko niemal królewskie. W woj. poznańskim i kaliskim miał 12 miasteczek: Szamotuły, Wieleń, Wronki, Sieraków, Koźmin, Górkę, Osiecznę, Jutrosin, Kórnik, Bnin, Czempiń, Czerniewo i ok. 100 wsi. Miał ponadto dobra w woj. krakowskim, lubelskim (miasteczka: Goraj, Kamionkę i połowę Szczebrzeszyna), sandomierskim, sieradzkim, w ziemi chełmskiej Turobin, wreszcie w woj. ruskim (miasteczka: Złoczów, Andrnopole). Prócz pałacu przy ul. Wodnej należał doń szereg kamienic (4 przy rynku) i placów w Poznaniu, 3 dwory w Krakowie, dwór za murami Lwowa. Trzymał starostwa: kolskie, wałeckie, mosińskie, ujskie, pilskie w Wielkopolsce, buskie i jaworowskie na Rusi.

Tak możemy przeczytać o Andrzeju Górce, kolejnym staroście. Ciekawym jest zapis, stanowiący, o rozdzieleniu starostwa na ujskie i pilskie. Czyżby w latach gdy te urzędy piastował Andrzej Górka (1542-51), były to dwa oddzielne starostwa?
Andrzej Górka, syn Łukasza Górki biskupa kujawsko-pomorskiego, urodził się w 1500 roku. Nie będę tutaj przytaczał jego życiorysu, o tym możecie przeczytać w zamieszczonych źródłach. Za zasługi dla króla, otrzymał starostwa ujskie i pilskie w 1542 roku.
Bardzo niewiele jest dostępnych źródeł z tego okresu dotyczących ściśle Piły. Tak bogaty i wpływowy magnat, zapewne nie uczestniczył samodzielnie w sprawowaniu władzy nad wszystkimi swoimi włościami, a czasy były miarę spokojne. W muzeum okręgowym w Pile, znalazłem dwa artefakty z tej epoki.
XVI wieczny polichromowany Krucyfiks z drzewa lipowego (ołtarz pilskiego kościoła ).

Oraz Runka broń, której w owym czasie używała pilska straż miejska.

A w Wielkopolsce? Szlachta nie akceptuje planów matrymonialnych króla i jest przeciwko koronacji Barbary Radziwiłł. Andrzej Górka staje na czele wielkopolskiej szlachty, przeciwko królowi. Król Zygmunt August, jednak się nie ugiął i koronacja Barbary doszła do skutku.

Szerzej na ten temat można przeczytać w źródłach.
Andrzej Górka , choć sam wyznania nie zmienił, bardzo sprzyjał idei reformacji w Polsce. Jego synowie ...ale o tym następnym razem...

Źródła:
# Łukasz Górka herbu Łodzia. Biografia.
# Andrzej Górka - Wikipedia.
# Andrzej Górka Herbu Łodzia. Kasztelan Poznański.
# Wielkopolanie wobec małżeństwa Zygmunta Augusta i Barbary Radziwiłłówny.