Nekropolie pilskie

[partyzant]

A ja pozwolę sobie wrócić z pytaniem do cmentarza cholerycznego.
Dokładnie interesuje mnie napis (prawdopodobnie modlitwa), który znajduje się na pomniku z boku po prawej stronie (stojąc z przodu pomnika). Czy ma ktoś informacje na ten temat: co to za modlitwa? w jakim języku jest pisana (wstępnie przyjęłam - być może błędnie - że to staroruski)? O autora nie pytam bo jeśli to jest faktycznie, tak jak założyłam, modlitwa to jest on nieznany.
A jak nie, to może ma ktoś jakieś zdjęcie tej tablicy gdy nie była jeszcze tak obdrapana, żeby ciut większy fragment tego tekstu zobaczyć?

[Aragorn]

Kaplica na cmentarzu ewangelickim (ul. Dąbrowskiego - nie istnieje).

Z rozbiórki - w czynie społecznym - kaplicy na cmentarzu przy ul. Śniadeckich uzyskano 12 500 szt. cegły oraz drewno na ławki. Materiał wykorzystano do odbudowy Stadionu Miejskiego przy ul. Bydgoskiej.

Lech Cabański. Kalendarium Pilskie (18) - 1962, Tygodnik Nowy 10.06.2008 r.

[SA108]

Miejsca pamięci

Zapraszamy na wirtualny spacer po istniejących do dziś zabytkowych cmentarzach. Oprowadza - pan Roman Chwaliszewski.

Cmentarz jeniecki – znajdujący się na terenie Piły-Leszków powstał w 1915 r. W tym roku do miasta przemieszczono ok. 40 tys. jeńców dawnej armii rosyjskiej, którzy dostali się do niewoli niemieckiej. Na istniejącym do dziś cmentarzu pochowano przedstawicieli różnych wyznań i narodowości: Łotyszów, Litwinów, Polaków, Rosjan.

Cmentarz wojenny - wybudowano go w 1952 r. na terenie Piły-Leszków. Spoczywają na nim głównie ci, którzy polegli w walkach o Piłę. To żołnierze dawnej Armii Czerwonej. Znajduje się tam też kilkoro żołnierzy polskich, zmarłych w 1939 r. w wyniku odniesionych podczas wojny ran oraz ludność cywilna zmarła w obozach pracy. Spoczywa tu ponad dwa tysiące osób. To jedna z największych nekropolii wojennych w Wielkopolsce.

Cmentarz Miejski przy ulicy Wojska Polskiego – pierwotnie nazwany cholerycznym, jednak już około 1840 r. stał się cmentarzem miejskim, z wytyczonymi sektorami wyznaniowymi: ewangelickim, katolickim, sekty ks. Jana Czerskiego. Do dzisiaj zachowała się tylko kwatera katolicka.

Cmentarz ewangelicki na Leszkowie - ponieważ ewangelicy stosowali taką zasadę, że przy każdej osadzie organizowano miejsce pochówku, dlatego obok cmentarza wojennego na Leszkowie, znajduje się cmentarz ewangelicki. Podobnie jest przy ulicy Wałeckiej, gdzie zachowały się resztki cmentarza.

Cmentarz zasłużonych – przy obecnej ulicy Mickiewicza. Przeznaczony był do pochówku niemieckich żołnierzy, zmarłych podczas I wojny światowej. Zamknięty w 1960 r. Zachowały się jeszcze trzy nagrobki z 1918 r.

Cmentarz choleryczny – na terenie dawnego poligonu wojskowego. Spoczywa na nim 148 rosyjskich jeńców wojennych zmarłych na cholerę w 1914 r.

Cmentarz ewangelicki wsi Motylewo – istnieje tam nagrobek z 1936 r. oraz ślady kilkunastu mogił.

Cmentarz ewangelicki Kuźnika Pilskiego – przy drodze leśnej w obrębie Zdrojowej Góry. Założenie cmentarne posiada jeszcze czytelne granice, lecz zatarte kwatery.

Cmentarz ewangelicki osady Płotka – spoczęli na nim dawni jej mieszkańcy. Zachowały się nagrobki m. in. z 1937 r. i 1939 r.

Cmentarz ewangelicki – powstał na początku XX w. pomiędzy ulicami Dąbrowskiego i Śniadeckich. Ostatni pochówek odnotowano tam w 1952 r. Dzisiaj nie ma wprawdzie nagrobków i mogił, ale można natrafić na nieliczne, zagłębione obramowania grobowe.


Źródło: www.asta24.pl
Data wydania: 1 listopada 2011

Podkreśliłem najciekawszy wg mnie fragment. Z tego cmentarza koło leśniczówki Płotka naprawdę coś zostało? Ktoś tam w ogóle był?

[MaksLen]

Cmentarz Płotka to ten obok Cmentarza Żołnierzy Radzieckich w Leszkowie.

[SA108]

Koło leśniczówki Płotka też kiedyś był cmentarz. Rzekomo nie został po nim żaden ślad.



Ale zgadam się, że w artykule chodzi raczej o cmentarz ewangelicki obok cmentarza żołnierzy radzieckich (zajrzałem do karty tego cmentarza i napisano tam o nagrobkach z 1937 i 1939 roku).

[Mateusz 24]

Mały film z cmentarza jenieckiego w Leszkowie.

[mania]

Piękne, klimatyczne, dzięki!

[Mateusz 24]

Drugi film :) Cmentarz żołnierzy Radzieckich i Polskich w Leszkowie. Zapraszam serdecznie :)



Oba kręcone są z ręki, gdyż chciałem by miały klimat... kręcenie ze statywu jakoś spowodowałoby, że te filmy dziwnie by wyglądały. Urok tych wspaniałych cmentarzy jest niesamowity. Żal wielki, że nie ma chętnych by zainteresować się nimi i w końcu (szczególnie na jenieckim) zająć się zniszczonymi grobami i krzyżykami.

[pavvlo]

Ginące cmentarze

Odkryte pod koniec sierpnia miejsce pochówku z przełomu XIV i XV wieku to najstarszy znany dziś cmentarz w Pile, ale nie jedyny w centrum miasta. Na terenie dawnego katolickiego, przykościelnego cmentarza zbudowano hotel Gromada, zaś tam gdzie dziś stoją Szkoła Policji i przyległe przedszkole, był cmentarz żydowski. W lesie przy Mickiewicza/Wojska Polskiego do dziś w bezładzie leżą nagrobki… O dawnych cmentarzach w Pile opowiada historyk Marek Fijałkowski.

Dziś mamy jeden cmentarz, na którym chowamy zmarłych bez względu na wyznanie lub jego brak. Jak to wyglądało w Pile na przestrzeni wieków?

- Przede wszystkim cmentarze były wyznaniowe. Żydzi byli chowani osobno, katolicy osobno, ewangelicy osobno. Cmentarz katolicki znajdował się przy kościele Świętych Janów, ale jak pokazała poniedziałkowa uroczystość - nie tylko, bo na ulicy 11 Listopada znaleziono szczątki kilkunastu mieszkańców naszego grodu z początków piętnastego wieku. Być może przed lokacją miasta, kiedy Piła była jeszcze wsią, tam znajdował się pierwotny cmentarz. Na pewno wiemy, że co najmniej od piętnastego wieku do roku 1835 funkcjonował cmentarz wokół kościoła Świętych Janów - tam gdzie dziś znajduje się hotel Gromada. Pierwotnie był to drewniany kościół pod wezwaniem Świętego Wojciecha, Stanisława i Marcina, później był Najświętszej Marii Panny i Jana Chrzciciela, a od połowy osiemnastego wieku, kiedy na ołtarzu ustawiono dwie figury Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty, do 1945 roku był to kościół Świętych Janów.

W 1831 roku wybuchał epidemia cholery. Wtedy założono cmentarz na tak zwanym Stadtbergu, czyli na Górce Miejskiej, czyli na dzisiejszym osiedlu Górnym. Na tym cmentarzu również były kwatery wyznaniowe. Oprócz katolików i ewangelików leżeli tam także członkowie sekty księdza Jana Czerskiego. Cmentarz żydowski z kolei znajdował się na terenie obecnej Szkoły Policji, a częściowo także przedszkola przy ulicy Marii Konopnickiej. Był też stary cmentarz ewangelicki, zamknięty w dziewiętnastym wieku - znajdował się przy ówczesnej ulicy Cmentarnej. Może się to wydawać dziwne, ale dzisiejsza ulica Kilińskiego, zanim nazywała się Moltke Straße, nosiła nazwę Cmentarnej, i tam właśnie - mniej-więcej gdzie dziś jest parking i stare drzewa - znajdował się cmentarz. Co ciekawe, jeden z grobowców istniał do 1945 roku, mimo że cmentarza już nie było. Był to grobowiec generała von Usedom, dowódcy huzarów, który zmarł w osiemnastym wieku.

Na pewno warto wspomnieć o dwóch potężnych cmentarzach wojennych. Z okresu pierwszej wojny światowej w Pile były trzy cmentarze. Pierwszy znajdował się przy dzisiejszej ulicy Mickiewicza - tam obecnie rośnie lasek. Tak naprawdę znajdowały się tam dwa cmentarze: cmentarz dla jeńców i dla żołnierzy pruskich, którzy umierali w lazaretach, szczególnie w budynku dzisiejszej Szkoły Podstawowej numer siedem. Tam był duży lazaret, na cmentarz nie było daleko, żołnierzy chowano właśnie w tym lasku. Zresztą wtedy był inny układ ulic i ten cmentarz ciągnął się dość daleko w kierunku Szydłowa. Drugi cmentarz jeniecki, to cmentarz choleryczny w lesie przy drodze do Bydgoszczy. To cmentarz z 1914 roku. Od 1915 zaczęto chować w Leszkowie. Leży tam kilka tysięcy zmarłych żołnierzy - głównie Rosjan - tych było najwięcej. Musimy pamiętać jednak, że na tym cmentarzu były nie tylko kwatery narodowościowe, ale także wyznaniowe. Osobna kwatera była dla katolików z armii rosyjskiej - między innymi dla Polaków. Mamy tam piękny monument firmy Michalskiego, który stoi do dzisiaj, ciągle okradany. Ukradziono figurę Chrystusa, kradnie się non-stop łańcuchy. Co zostanie zrekonstruowane, wandale ukradną, to w ogóle straszna sprawa. Była też kwatera żydowska - mamy ją tylko na fotografiach. Była kwatera muzułmańska. Dwa lata temu oprowadzałem młodzież z Chatellerault. Wśród czternastu Francuzów było trzynastu muzułmanów. Jeden z tych chłopców wyciągnął komórkę, połączył się z Francją, wszyscy stanęli przy muzułmańskich grobach i wspólnie modlili się - przez telefon jakiś starszy człowiek podawał im modlitwy. Na tym cmentarzu leżą też Francuzi, Belgowie, Anglicy, ale najwięcej jest Rosjan różnych wyznań.

Naprzeciwko znajduje się cmentarz z drugiej wojny światowej, gdzie pochowani są żołnierze radzieccy i grupa żołnierzy polskich. Jako historyk trochę żałuję, że w Pile nie mamy cmentarza Niemieckiego z drugiej wojny światowej - w tamtych czasach nie można było tego zrobić. Być może ówczesne władze miasta nie pomyślały o tym, zresztą nienawiść do Niemców była wielka. Ci żołnierze spoczywali w lesie przy skrzyżowaniu ulic Wojska Polskiego i Mickiewicza, i w latach dziewięćdziesiątych zostali zabrani na cmentarz na poznańskim Miłostowie. Znajdowane obecnie szczątki żołnierzy niemieckich zabierane są poza Piłę. Tych żołnierzy poległo kilkuset - mniej niż tysiąc. Kiedyś podawano jakieś straszne liczby, że zginęło cztery czy pięć tysięcy żołnierzy niemieckich, ale podawano też, że garnizon miał trzydzieści tysięcy obrońców, ale w rzeczywistości było ich około dziesięciu tysięcy. Te straty tak czy inaczej były znaczne. Trzeba też powiedzieć, że Niemcy do końca swoich rannych żołnierzy wywozili samolotami poza linię frontu. Lotnisko funkcjonowało praktycznie do ostatniego dnia walk.

Tuż obok cmentarza z drugiej wojny znajduje się cmentarz ewangelicki…

- Tak, to malutki cmentarz. W Pile mamy też dwa nieczynne cmentarze z kwaterami ewangelickimi: jeden na osiedlu Górnym przy Alei Wojska Polskiego, a drugi przy Alei Powstańców Wielkopolskich. Szkoda, że nie został upamiętniony nieistniejący już cmentarz ewangelicki w miejscu, gdzie dziś przy ulicy Śniadeckich znajduje się park. Tam jeszcze do lat pięćdziesiątych stała kaplica zamieniona na kościół prawosławny. W Pile mieliśmy parafię prawosławną przez kilka lat zanim została przeniesiona do Wałcza.

Czy na którymś z cmentarzy w Pile możemy zobaczyć jakieś szczególne obiekty sztuki cmentarnej?

- To pytanie bardziej do historyka sztuki. Wspomniałem już o monumencie doktora Karchowskiego, poznańskiego lekarza, który sfinansował go ze swojej szkatuły, a także ze zbiórek na terenie Poznania i całej Wielkopolski. Monument wykonała firma Michalskiego z Poznania. Doktor Karchowski - o dziwo - nigdy nie był w Pile. Dostal od księdza Bakalarczyka - obozowego kapelana polskich żołnierzy - przepiękny album fotograficzny. Wnuk doktora Karchowskiego, inżynier Broekere, przekazał nam ten album.

Warto nawiedzać pilskie cmentarze, można na nich zobaczyć kawałek historii. Na przykład na cmentarzu na osiedlu Górnym zachował się nagrobek Ignacego Prętkiewicza, dziewiętnastowiecznego geodety, twórcy jednego z ciekawszych planów Piły, który był wydany drukiem. Być może był to jeden z pierwszych planów Piły wydanych drukiem. Co ciekawe, Niemcy, pisząc o Prętkiewiczu, nigdy nie podają jego imienia. Jego nagrobek znajduje się w kwaterze katolickiej.

Czy na którymś z tych cmentarzy możemy jeszcze znaleźć groby innych znamienitych mieszkańców miasta?

- Niewiele ich pozostało z tego powodu, że cmentarz, na którym byli pochowani na przykład rodzice czy dziadkowie Staszica, został zniwelowany, a następnie w tym miejscu - po zburzeniu kościoła Świętych Janów - postawiono hotel Rodło. Szkoda, że nikt nie pomyślał, że to nie tylko miejsce święte po kościele, ale także cmentarz, który funkcjonował od piętnastego wieku.

A co stało się ze szczątkami z tego cmentarza? Zostały gdzieś przewiezione?

- Przyznam się szczerze, że wtedy nie mieszkałem w Pile, dlatego nie znam szczegółów, ale podejrzewam, że z całym gruzem zostały wywiezione.


Źródło: www.zycie.pila.pl
Data wydania: 1 listopada 2012

[ziolek]

To najstarszy nagrobek na cmentarzu komunalnym przy ul. Motylewskiej. Pochodzi prawdopodobnie z cmentarza wojennego w lesie przy ul. Mickiewicza (jest tam identyczny nagrobek). Przy okazji podziękowania dla roberta, który opowiedział mi o nim chyba z rok temu ;)

Z informacji jaką posiadam wynika, iż ekshumacji dokonano na cmentarzu przy ul. Salezjańskiej, w latach 70-tych i za sprawą budowy Alei Wojska Polskiego. Może fakt ekshumacji to wynik polsko brzmiącego nazwiska i nie zatarcia się pamięci o grobie wśród członków polskiej rodziny? Może polskie pochodzenie poległego przesądziło też o innym miejscu spoczynku, czyli przy obecnej ul. Salezjańskiej, a nie na dawnym cmentarzu zasłużonych przy ul. Mickiewicza?

[kolega]

Groby dawnych mieszkańców (galeria) » http://foto.onet.pl/d77u5,c8mwoc4ous82,u.html

[wojtaq]

Groby żołnierzy wyznania mojżeszowego na cmentarzu jenieckim w Leszkowie znów zostały sprofanowane! Jeszcze na początku grudnia 2012 dwie macewy cieszyły oko, bo zostały poskładane i sklejone, a zaledwie cztery miesiące później leżą w śniegu rozłupane przez jakiegoś zwyrodnialca. Aż płakać się chce, że tyle w nas zbydlęcenia...

Dla ilustracji stan w grudniu 2012:


Te same macewy dzisiaj tj. koniec marca 2013:


Aż wyć się chce i to wszystko pod ochroną prawa!

[Aragorn]

Barbarzyńcy na cmentarzu! » http://www.faktypilskie.pl/index.php?op ... a&Itemid=2

[wojtaq]

No tak, to mój materiał...
Pisząc poprzednio o potrzaskanych macewach nie widziałem jeszcze stanu sąsiedniej kwatery muzułmańskiej. Teraz już wszystko jasne, a młodzież spod znaku półksiężyca, jeśli nawet przyjedzie to nie pomodli się za swoich bliskich. Cała kwatera leży w gruzach! Zawiadomiłem Urząd Miasta i Policję...

[adam]

Jeśli zakłada się monitoring aby ścigać tych co zaśmiecają lasy, to może takie rozwiązanie wprowadzić na tym cmentarzu?

[Krzysztof Ju]

Na prośbę Matey#24 wklejam informacje o nieistniejącym cmentarzu ewangelickim przy "kwartale" ulic: Kilińskiego, Sikorskiego i Bohaterów Stalingradu.

1. Wg Marka Fijałkowskiego, historyka i kierownika działu historycznego Muzeum Okręgowego w Pile, z którym Życie Piły przeprowadziło trzy lata temu wywiad o pilskich cmentarzach: "Był też stary cmentarz ewangelicki, zamknięty w dziewiętnastym wieku - znajdował się przy ówczesnej ulicy Cmentarnej. Może się to wydawać dziwne, ale dzisiejsza ulica Kilińskiego, zanim nazywała się Moltke Straße, nosiła nazwę Cmentarnej, i tam właśnie - mniej-więcej gdzie dziś jest parking i stare drzewa - znajdował się cmentarz. Co ciekawe, jeden z grobowców istniał do 1945 roku, mimo że cmentarza już nie było. Był to grobowiec generała von Usedom, dowódcy huzarów, który zmarł w osiemnastym wieku".

2. W książce pt. "Z dziejów Kościoła Ewangelickiego w Pile" autorstwa Marka Fijałkowskiego i Tomasza Woli, wydanej w 2009 roku przez Parafię Ewangelicko-Augsburską w Pile, w kilku miejscach wzmiankuje się o tym cmentarzu (s. 13, 14-15, 18, 19, 20), który zamknięto w 1835 roku i "przeniesiono" na cmentarz choleryczny założony w 1831 roku przy dzisiejszej al. Wojska Polskiego. Poniżej skan fragmentu strony 13, gdzie na planie miasta sprzed dwustu lat widać usytuowanie najstarszego (?) cmentarza ewangelickiego. Samą książkę można wypożyczyć w pilskich bibliotekach.



3. Na naszym portalu w tekście pt. Krótka historia ewangelików w Pile wspomina się, że "w 1908 r. na miejscu starego cmentarza (zamkniętego jeszcze w 1835 r.) wzniesiono Dom Ewangelicki", czyli dzisiejszą siedzibę Wyższej Szkoły Biznesu. Tak wyglądał budynek przed wojną (pocztówki z wątku "Ciekawostki z eBay.de"):



4. W innym tekście z czytelni DP, o przedwojennych pomnikach, pojawiła się następująca wzmianka o cmentarzu:

Pomnik poległych w „Wojnie Wyzwoleńczej”
Pierwotnie pomnik ten znajdował się na starym cmentarzu ewangelickim na rogu Milchstraße i Moltkestraße (obecnie ul. Sikorskiego i Kilińskiego). Zbudowano go w 1815 r., był to więc najstarszy pomnik w Pile. Upamiętniał żołnierzy niemieckich poległych w „Wojnie Wyzwoleńczej” z armią francuską w latach 1813-14. Miał on formę wysokiej granitowej kolumny stojącej na postumencie, zwieńczonej żelaznym krzyżem. W 1865 r. pomnik odnowiono i ustawiono na nowym miejscu po północnej stronie wspomnianego już miejskiego kościoła ewangelickiego.

[Matey#24]

Dzięki wielkie za te informacje! Okna mojego mieszkania wychodzą wprost na parking i właśnie te stare dwa kasztanowce o których wspomina Marek Fijałkowski. Ciekawi mnie co stało się z pochówkami tych wszystkich osób, przecież "przeniesienie" ich na inne miejsce, to jak na tamte czasy musiałaby być wielka akcja ze strony kościoła ewangelickiego. Swoją drogą do dnia dzisiejszego w wielu miejscach tego "rejonu" w którym był umiejscowiony cmentarz są spore doły no i mnóstwo cegieł. Może warto by podjąć inicjatywę upamiętnienia tego miejsca, szczególnie, że ma ono zmienić swój wygląd.

[Krzysztof Ju]

Nie mam pojęcia co się stało z pochówkami po zamknięciu cmentarza, ale być może zostały tam, skoro do końca drugiej wojny światowej stał grób niemieckiego generała Adolph Detlef von Usedom, pochowanego w 1792 roku.

Z drugiej strony, ten "kwartał" w okresie międzywojennym, był bardziej zabudowany niż obecnie (vide środkowe zdjęcie z roboczej wersji "Piła na zdjęciach lotniczych 1914-45" i panoramy Romana Zaranka z białego kościoła), więc Niemcy kopiąc fundamenty pod budynki musieli się chyba natknąć na szczątki i gdzieś je przenieść? O ile teren ten nie był kiedyś nieco niżej od ulicy i został przysypany podczas niwelacji, bo Marek Fijałkowski w jednym z artykułów z cyklu Pilskie ulice na dzienniknowy.pl, o ulicy Kilińskiego, wspomina, że "w okolicy Cmentarnej i Mlecznej znajdowała się grobla, której zły stan spędzał z sen z oczu pilskiego poczmistrza w latach 1801-1803. Sytuacja poprawiła się w 1816 r., po wybrukowaniu Cmentarnej".

Gdyby przeniesiono zmarłych na cmentarz przy obecnej al. Wojska Polskiego, to teoretycznie powinny tam być nagrobki z datą śmierci przed jego powstaniem w 1841 roku. Teoretycznie, bo chyba nie ma tam już tak starych grobów (nie wiem, bo od bardzo dawna nie odwiedzałem tego cmentarza) i pytanie co się stało z pochówkami drugiej połowy cmentarza ewangelickiego, gdzie teraz jest pas zieleni wzdłuż dwupasmówki? Wiedza na ten temat pozwoliłaby nieco wyjaśnić los pochówków ze starego cmentarza ewangelickiego. Kto może posiadać taką wiedzę? Konserwator zabytków, ZDiZ, wydział gospodarki komunalnej UM, osoby odpowiedzialne za budowę dwupasmówki, pastor parafii protestanckiej?

Co do upamiętnienia nieistniejącego cmentarza, to zamiast kolejnej tabliczki, lepiej byłoby zrobić w całym mieście ujednolicony system informacji historycznej i kilka szlaków turystycznych. Np. tak jak ma Warszawa w formie kubików prezentujących dawny obraz/pocztówkę/zdjęcie i w tle widok współczesny oraz pod nazwami ulic tabliczki opisujące jej historię lub patrona.


Fot. Warszawa.wikia.com

[Matey#24]

Dokładnie o takim czymś pomyślałem, tylko kwestia tego skąd wziąć fundusze? Budżet obywatelski miasta chyba nie przewiduje takich rzeczy, a samo miasto jakoś nie bardzo spieszy się z odbudową historii miasta.

Pytam o pochówki, bo obecnie mieszkam tutaj i co większy deszcz, dłuższy okres wilgoci pojawiają się doły, które są w miarę regularnie rozłożone na tym terenie. Skoro jednak nikt nie wie co się stało z tymi szczątkami, to trzeba sprawdzić ten temat i postaram się sam to zrobić, gdyż mam jakieś informacje, że właśnie cały ten teren ma zmienić swój wygląd, a co za tym idzie zostanie wszystko "przeorane" i zabudowane. Nie dają mi spokoju też rozrzucone cegły w całym tym pasie od Kilińskiego aż do boiska w centrum osiedla. Wiem, że stały tam budynki, ale to nie zwalnia z myślenia, że to pozostałości po grobach.

[RR]

Przypomnę, że w 2013 r. miasto obiecywało przygotowanie tego typu tablic w ramach obchodów 500-lecia. Na razie na obietnicach się skończyło, ale nie zaszkodzi przypomnieć Urzędowi Miejskiemu.

[Matey#24]

Obiecało też wymianę tabliczek z nazwami ulic i także nic z tego. Czuję się teraz w obowiązku poruszyć temat tego miejsca i upamiętnienia go... W końcu to nie jakiś trawnik leżał w tym miejscu, a cmentarz, którego losy nie są znane... Takie ścieżki historyczne po mieście, to doskonały pomysł, szczególnie, że nie mamy już wielu obiektów, a pozostały jedynie ślady po nich.

[MaksLen]

Proszę o wskazanie na mapie (lub w dokładnym opisie) o jakim terenie mówimy.

[Matey#24]

O tym terenie. Tak wnioskuję z wypowiedzi i opisów jakie zostały przedstawione tutaj. Możliwe, że teren sięgał aż na obecne zdewastowane boisko, chociaż nie sądzę...

[Matey#24]

Odbyłem krótką rozmowę z księdzem Tomaszem Wolą. Wszystko wskazuje na to, że nie ekshumowano tych ludzi z ziemi. Co więcej szczątki mogą być też pod budynkiem WSB. Teren cmentarza, tak jak myślałem, sięgał od Kilińskiego aż do początku boiska.

[Krzysztof Ju]

Uzupełniając temat cmentarza przy ul. Kilińskiego, to w książce "Grenz- und Regierungsstadt Schneidemühl - einst und heute", można zobaczyć kilka zdjęć, jeden plan i ilustrację pośrednio związane z tym cmentarzem.

Książka jest dostępna w wypożyczalni i czytelni biblioteki publicznej przy ul. Buczka. Opis bibliograficzny książki:
Schneidemühl : Grenz- und Regierungsstadt : einst und heute. - Cuxhaven : Schneidemuhler Heimathaus, 1979. - 287 s. : il.(w tym kolor.), mapy ; 30 cm.

Na stronie 21 jest zdjęcie całego planu miasta, którego fragment wykorzystano w książce "Z dziejów Kościoła Ewangelickiego w Pile" do zaznaczenia obszaru cmentarza. Zdjęcie planu wkleił kiedyś Aragorn w wątku o najstarszych mapach Piły:



Wg ustaleń Macieja Usurskiego i Rafała Ruty, plan miasta był dotychczas błędnie datowany na 1823 rok, o 10 lat za wcześnie. Warto też porównać ten plan z najstarszym całościowym planem Piły z 1805 roku oraz z innymi planami miasta umieszczonymi na portalu i na forum.

Na stronie 31 i 35 jest zdjęcie z lotu ptaka, na którym widać jak wyglądała okolica zamkniętego cmentarza około sto lat temu.

Na stronie 157 znajdują się reprodukcje pieniędzy zastępczych Piły i jeden z banknotów zawiera ilustrację pomnika postawionego w 1815 roku na cmentarzu i przeniesionego w 1865 roku na Nowy Rynek. Wrzucił go kiedyś SA108 w wątku Identyfikacja zdjęć a kilka postów wyżej Marek wkleił fragment litograficznej pocztówki na której również uwieczniono pomnik. Pocztówka w całości pojawiła się książce "Było takie miasto. Piła na dawnych kartach pocztowych 1896-1944" na stronie 30.



Na stronie 163 są dwa panoramiczne zdjęcia z widokiem na zrujnowane po wojnie okolice cmentarza i jak to samo miejsce wyglądało niedługo po odbudowie.

Zaś na stronie 165 widać zdjęcie ruin wykonane ze skrzyżowania ulic Kilińskiego i Sikorskiego na dzisiejszy parking a pod nim zdjęcie po odgruzowaniu i wybudowaniu bloku. To tak w kontekście pytania Matey#24 o rozrzucone cegły widoczne też w podziurawionej części parkingu.

Dalej w książce "Grenz..." na stronie 198 uwieczniono kolorowe zdjęcie (chyba z lat 70.) domu diakonistek i kawałek parkingu. Tak sobie myślę, że warto byłoby popytać najstarszych mieszkańców okolicznych budynków co pamiętają z historii tego miejsca.

Ciekawe też, czy płot otaczający dawny dom diakonistek zbudowany około sto lat temu, był częścią ogrodzenia cmentarza czy wzniesiono go dopiero przy okazji budowy tego domu? Plany z XIX wieku pokazują, że na miejscu domu diakonistek już stała jakaś budowla.